Kauçuk, boyutunun iki katına kadar uzayabilen ve belirli bir zaman sonra eski boyutuna dönüşebilen bir malzemedir. Çok yaygın kullanım alanı bulunan kauçuk, lastiğin temel hammaddesidir. Günlük yaşamda lastik olarak tanımlanan madde aslında kauçuktur. Kauçuk ağacından elde edilen lateks ise kauçuğun hammaddesidir. Lateks, kauçuk bitkisinden çıkarılan ve görünüşü sütü andıran bir maddedir.
Kauçuk ve Lateks Nedir?
Kauçuk ağacı genellikle Brezilya, Meksika, Seylan, Orta ve Doğu Afrika’da yetişmektedir. Doğal kauçuk ağacın özsuyundan elde edilen bir malzemedir. Dünyada yılda yaklaşık 12 milyon tonun üstünde kauçuk üretimi söz konusudur. Kauçuk üretiminin yaklaşık üçte biri doğal kauçuktur. Kalan kısmı ise petrolden elde edilen ve kimyasal maddelerle üretilen yapay kauçuktur.
Kauçuk, malzeme esnek yapısı ile dikkat çeker. Esnek yapıda olması, her alanda kullanım kolaylığı sağlamaktadır. Kauçuk, sanayide oldukça kullanılan önemli bir hammadde olarak karşımıza çıkar. Endüstride yaygın olarak tercih edilen kauçuk, otomobil lastiği, sızdırmazlık malzemesi gibi birçok alanda kullanılır. Doğal ve sentetik kauçuğun önemli bir kısmı lastik üretiminde kullanılmaktadır.
Lastik Nasıl Üretilir?
Doğal kauçuk üretilirken, kauçuk ağaçlarının olgunluğa erişmesinin ardından gövde kısımlarına delikler açılmaktadır. Delikten süzülen madde biriktirilir. Asit ile karıştırılan kauçuk, bu işlemin ardından kurutulur. Kurutma işleminin ardından kullanıma hazır hale getirilir.
Doğal kauçuğun yanı sıra sentetik kauçuk da vardır. Kimyasal endüstri tarafından petrol ürünlerinden üretilen sentetik kauçuk, izopren ve stiren olarak bilinen monomerlerin elde edilebilmesi için nafta, doğal gaz ile karıştırılır. Bu işlemin ardından genel emülsiyon polimerize işlemi veya solüsyon polimerize işlemi yapılır. Uygulamaların yapılmasının temel nedeni, lateks elde edilebilecek polimer zincirleri elde etmektir. Bu işlemin ardından kauçuklar, kullanılabilir hale getirilmektedir.
Lastik Buharı Ölçümü
Lastik buharı; doğal kauçuk veya sentetik elastomerlerle ve kimyasallarla karıştırılması gibi işlemler sırasında ortaya çıkan duman türüdür.
Kauçuk tozu parçacıkları solunum sistemini doğrudan etkileyen maruziyetlerden biridir. Lastik tozu parçacıklarının boyutu 10 mikrondan azdır. Lastik tozu parçacıkları akciğerlerin en derin kısımlarına rahatlıkla girebilmektedir. Lastik tozu da lastik üretimi sırasında ortaya çıkan tozlardır.
Lastik tozu ve dumanı ölçümleri yaygın olarak kauçuk enjeksiyon makinalarının bulunduğu bölgelerde; lastik üretiminde bulunan Banbury, mil ve pres bölgelerinde; lastik geri dönüşüm tesislerinde gerçekleştirilmektedir.
Lastik tozu ve dumanı ölçümleri 2 aşamada gerçekleşir:
- Tesiste örnekleme: Kişisel örnekleme pompası yardımı ile personelin solunum bölgesinden en fazla 20 cm uzaklığa yerleştirilen 25 mm çapındaki PVC filtre üzerine toplanarak gerçekleştirilmektedir. Pompanın çekiş debisi 2 lt/dk olacak şekilde ayarlanmaktadır. Örneklenen filtreler uygun taşıma koşullarında laboratuvara getirilir.
- Analiz: Lastik tozu ve dumanı gravimetrik yöntem ile analiz edilir. Örnekleme filtreleri tartılarak kauçuk tozu sonucu bulunur, tartılan filtre daha sonra > %99.5 siklohegzanda 2 kere ekstraksiyon yapılır, filtre tekrar tartılarak lastik dumanı sonucu bulunur.
Tartılarak bulunan sonuçlar pompanın çektiği hacimlere bölünerek elde edilen kauçuk tozu ve dumanı konsantrasyonu ilgili standartlardaki sınır değerlerle karşılaştırılır.
Yapılan araştırmalar neticesinde, lastik tozu ve lastik dumanı solunduğu takdirde lateks sensitizasyonunu şiddetlendirdiği görülmüştür. Ayrıca, solunum sistemini tahriş ettiği ve astımı indüklediği de gözlemlenen detaylar arasındadır.
Lastik parçacıkları yalnızca solunduğunda değil cilde doğrudan temas ettiğinde de tehlikeli bir hal alabilmektedir. Kauçuk malzeme ile doğrudan temasın alerjik dermatit ürettiği belirlenmiştir. Lastik parçacıkları soluma, yutma veya deri teması yoluyla vücuda girmesinin ardından mutajen ve kanserojen etkiler baş gösterir. Lastik tozu ve lastik dumanı yalnızca insan yaşamı için değil, bitki ve diğer canlılar için de olumsuz sonuçlar doğurmaktadır.
AEM Laboratuvarı; uzman kadrosu, teknik imkanları ve kaliteli hizmeti ile lastik buharı ölçümü konusunda Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından yetkilidir.
