İnsan titreşimi, titreşimli yüzeylerle doğrudan temas sonucu kişi tarafından hissedilen mekanik bir olgudur. Bu titreşim, bir binanın zemininden, araç koltuğundan veya bir aletin tutma yerinden kaynaklanabilir. İş yerlerinde uzun süre titreşime maruz kalmak, insan sağlığı üzerinde ciddi olumsuz etkilere yol açar. Özellikle belli titreşim frekans seviyelerine uzun süre maruz kalmak, iç organlar üzerinde kalıcı hasar oluşturabilir. Titreşim, iş verimliliğini düşürmenin yanı sıra rahatsızlık hissi ve fiziksel zararlara da neden olabilir. Bu nedenle, iş yerlerinde maruz kalınan titreşim seviyelerini belirlemek ve değerlendirmek için çalışanlar üzerinde düzenli bir şekilde titreşim ölçüm ve analizleri gereklidir.
İnsan titreşimi, iki temel kategoride ele alınmaktadır:
- El-Kol Titreşimi
- Tüm Vücut Titreşimi
1) El-Kol Titreşimi
Enerji ile çalışan el aletlerinden yayılan ve operatörün elleri ve kolları üzerinde hissedilen mekanik enerjiye el-kol titreşimi denir. Bu titreşim, genellikle üretim, madencilik, inşaat, tarım ve ormancılık gibi sektörlerde kullanılan aletler aracılığıyla operatöre iletilir. El-kol titreşimi, genellikle aşağıdaki hastalıklara yol açabilir:
- Damarsal hastalıklar
- Kemik ve eklem hastalıkları
- Kas hastalıkları
- Merkezi sinir sistemi rahatsızlıkları
El-kol titreşim maruziyetinin insan üzerindeki etkileri, çeşitli faktörlere bağlıdır. Bu faktörler arasında titreşimin frekansı, genliği, maruziyet süresi, vücuda giriş noktası, kişinin fiziksel özellikleri, kullanılan aletler ve kıyafetler sayılabilir. Titreşim, vektörel bir büyüklük olduğundan dolayı üç eksende değerlendirilmelidir.
El-Kol Titreşimi Maruziyetinde Dikkat Edilmesi Gereken Faktörler:
- Kullanılan aletin çeşidi ve durumu
- Çalışma koşullarına göre aletin ürettiği titreşim seviyesi ve frekans spektrumu
- Alete uygulanan kuvvetin yönü ve büyüklüğü (tutma kuvveti, eksenel itme kuvveti vb.)
- Eller ve titreşimli alet arasındaki bağlantı noktası ve kuvveti
- Çalışma ortamı sıcaklığı, nemi ve aletin tutma kısmının sıcaklığı
El-Kol Titreşim Maruziyet Süresinin Değerlendirilmesi:
- Gün içerisindeki toplam titreşim maruziyet süresi
- Titreşim ile çalışma metodu arasındaki ilişki (örneğin, çalışma ve dinlenme periyotları)
Titreşim ölçümlerinde, ivmeölçer adı verilen cihazlar kullanılır. Bu cihazlar titreşim genliğini doğru şekilde ölçmeli ve mümkün olduğunca hafif olmalıdır. İvmeölçerlerin ağırlığı monte edildikleri nesneleri etkilemeyecek şekilde olmalıdır; genellikle 20 gramdan daha hafif ivmeölçerler tercih edilir.
El-Kol Titreşimi Ölçüm Standartları:
- El-kol titreşim maruziyeti ölçümlerinde ISO standartlarına göre 5-1400 Hz aralığı dikkate alınır.
- Ancak bazı aletler, 5000-10000 Hz gibi daha yüksek frekanslarda titreşim üretebilir.
2) Tüm Vücut Titreşimi
Tüm vücut titreşimi, vücuda birçok farklı yolla giren ve vücudun tamamını etkileyen bir titreşim türüdür. Genellikle bu titreşim ayaklar, kalça, sırt ve başın arka tarafı gibi bölgelerden vücuda girer. Özellikle araçlarda, gemilerde ve uçaklarda yaygın olarak görülen bu titreşim çeşidi, oturur ya da ayakta duran kişiler üzerinde etkilidir. Uzanarak titreşime maruz kalan kişilerde ise titreşim, sırt bölgesinden vücuda girer.
Tüm vücut titreşim maruziyetinin insan üzerindeki etkileri şunlardır:
- Algıda bozulma
- Rahatsızlık hissi
- Görüş ile ilgili sorunlar
- İnce motor becerilerin olumsuz etkilenmesi
- Omurga incinmeleri
- Sindirim ve üreme sistemi hasarları
Tüm vücut titreşimlerinin ölçülmesi sırasında, en az 180 saniye boyunca 3 ardışık ölçüm yapılması gereklidir. Ölçümler sırasında, ivme değerleri (m/s²) kullanılarak titreşim seviyeleri değerlendirilir.
Tüm Vücut Titreşim Ölçüm Standartları:
- Titreşim ölçüm değerleri genellikle üç yönde yapılmalıdır (x, y, z eksenleri).
- Kullanılan formüllerle, günlük maruziyetin 8 saatlik eşdeğer frekans ağırlıklı toplam titreşim değeri (A(8)) hesaplanır.
Titreşim Ölçümünde Kullanılan Ekipmanlar
Titreşim ölçümünde kullanılan temel ekipmanlar arasında ivmeölçerler, veri toplama cihazları ve analiz yazılımları yer alır. Bu cihazlar sayesinde iş yerlerindeki titreşim seviyesi ölçülerek güvenli çalışma ortamı sağlanır.
İş Yerlerinde Titreşim Maruziyetinin Azaltılması
İş yerlerinde titreşim maruziyetini azaltmak için aşağıdaki önlemler alınabilir:
- Daha az titreşim üreten aletlerin kullanılması
- Titreşim emici malzemelerin kullanılması
- Çalışanların düzenli dinlenme periyotları yapmaları
- Aletlerin düzenli bakımlarının yapılması
Titreşimin insan sağlığı üzerindeki olumsuz etkilerini en aza indirmek, hem çalışanların refahı hem de iş verimliliği açısından büyük önem taşır. İş yerlerinde düzenli titreşim ölçümleri yapılarak, çalışanların güvenliği sağlanmalı ve bu konuda gerekli tüm yasal düzenlemelere uyulmalıdır.
Sıkça Sorulan Sorular
El-kol titreşimi, titreşimli aletlerle çalışan kişilerin maruz kaldığı titreşim düzeyini ölçmek için bir hızlanma sensörü (ivmeölçer) kullanılarak belirlenir. Sensör, el ve kola temas eden ekipmanın titreşim seviyesini, genellikle m/s² cinsinden ölçer. Bu ölçümler, belirli standartlara göre yapılır ve uzun süreli maruziyetin olası sağlık risklerini değerlendirmek amacıyla kullanılır. Ölçümler sırasında titreşimin frekansı ve yönü gibi faktörler de dikkate alınır.
Tüm vücut titreşimi, bir kişinin vücudunun tamamının maruz kaldığı titreşimleri ölçmek için genellikle ivmeölçer kullanılarak belirlenir. Bu sensör, kişinin oturduğu, ayakta durduğu veya yattığı yüzeye yerleştirilir ve m/s² cinsinden titreşim seviyesini kaydeder. Ölçümler, belli standartlara göre yapılır ve titreşim düzeyi, frekansı, yönü gibi parametreler değerlendirilir. Bu ölçümler, özellikle araç sürücüleri veya ağır makinelerde çalışan kişilerde, uzun süreli maruziyetin yarattığı rahatsızlık ve sağlık risklerini belirlemek için kullanılır.
Titreşim maruziyeti, titreşim kaynağına göre farklı noktalardan ölçülür. El-kol titreşimi, elin alete temas ettiği noktalardan, tüm vücut titreşimi ise kişinin oturduğu, ayakta durduğu veya yattığı yüzeyden ölçülür. El-kol titreşiminde genellikle eldiven içine yerleştirilen ivmeölçerler kullanılırken, tüm vücut titreşiminde koltuk, zemin veya yatak gibi temas noktalarına yerleştirilen sensörler kullanılır. Ölçümler, titreşim büyüklüğü, frekansı ve yönünü dikkate alarak yapılır ve maruziyet düzeyleri iş sağlığı ve güvenliği açısından değerlendirilir.
Tüm vücut titreşiminde, 8 saatlik çalışma süresi için günlük maruziyet sınır değeri, standartlara göre 1,15 m/s²’dir. Bu değer, çalışanların uzun süreli titreşime maruz kalması durumunda sağlık sorunlarını önlemek amacıyla belirlenmiştir. Ayrıca, 0,5 m/s²’lik bir eylem değeri de vardır; bu seviyeye ulaşıldığında, işverenlerin önlem alması ve çalışanların maruziyetini azaltmak için gerekli tedbirleri uygulamaları gerekir. Bu sınır değerlerin aşılması, kas-iskelet sistemi rahatsızlıkları ve diğer sağlık sorunlarına yol açabilir.
Bütün vücut titreşimi en çok omurga, özellikle de bel bölgesini etkiler. Uzun süreli titreşim maruziyeti, omurga disklerine ve çevresindeki kaslara baskı uygulayarak bel ağrısı, fıtık ve omurga sorunlarına yol açabilir. Ayrıca, vücut genelinde kas-iskelet sistemi rahatsızlıkları, baş ağrısı, denge kaybı ve yorgunluk gibi sorunlar da ortaya çıkabilir. Özellikle araç sürücüleri, ağır makinelerde çalışanlar veya titreşimli yüzeylerde uzun süre kalan kişiler bu risklerle daha fazla karşı karşıya kalır.
İşyerinde titreşimden korunmak için alınacak en etkili teknik önlem, titreşim kaynağını azaltacak veya izole edecek ekipman ve teknolojilerin kullanılmasıdır. Bu, düşük titreşimli makineler ve aletlerin tercih edilmesi, mevcut makinelerde titreşim sönümleyici malzemelerin veya amortisörlerin kullanılması ile sağlanabilir. Ayrıca, ergonomik tasarımlı koltuklar, titreşim emici zemin kaplamaları ve uygun bakım ile ekipmanların titreşim seviyelerinin kontrol altında tutulması da önemli bir tekniktir. Titreşim kaynaklarının düzenli olarak kontrol edilmesi ve gerekli iyileştirmelerin yapılması, çalışanların maruziyetini en aza indirir.
