Günümüz dünya yapısı içerisinde su kaynaklarının sınırlı olması bu kaynakların korunması gerekliliğini doğurmaktadır. Bu nedenle de temiz suyun gelecekte nesillere aktarılması sürdürülebilirlik açısından önemlidir.
Su, çeşitli amaçlar ile kullanıldıktan sonra kirliliğe maruz kalması ile atık suyu oluşturur. Atık su analizi, suyun kullanılması sonucunda oluşan kirliliği tespit etmek amacıyla genellikle evsel ve endüstriyel kaynaklı arıtma tesislerinden alınan atık su numunelerin analiz işlemine verilen isimdir.
Sanayi temelli kuruluşların neredeyse hepsi üretim ve kontrol sistemlerinin pek çok yerinde su kullanmakta, özellikle de endüstrilerde birçok prosesin ilerleyebilmesi için suya ihtiyaç duyulmaktadır. Bunun yanında insanların kişisel ihtiyaçları için de su tüketimleri her geçen gün artmaktadır.
Atık su genelde arıtıldıktan sonra göl, nehir veya kanalizasyon gibi yerlere akmaktadır. Arıtma tesislerinin düzgün çalıştığını, arıtılan suyun Yönetmelik sınır değerlere uygun olarak alıcı ortama verildiğini anlamak için atık su analizi hayati önem taşımaktadır. Atık su analiz raporu ile işletmeler faaliyetine devam edebildiği gibi düzgün çalışmayan arıtma tesisleri için cezai işlemler uygulanır.
Atık Su Analizi Yönetmelikleri
Atık su analizi için parametrelerin belirlenmesi yönetmelik ve/veya tebliğlerde yer alan tablolara veya müşteri özel talebi doğrultusunda yapılır.
Parametrelerin belirlenmesinin ardından süreç numune alma ile devam eder. Numune atık suyu temsil edecek şekilde homojen bir yapıda olmalıdır. Örneğin, fabrika içerisinde farklı zamanlarda farklı kirlilik yüküne sahip atık su, arıtma tesisine gelir ve arıtılır. Bu atık suyu temsil edecek kompozit (karma) 2 saat veya 24 saat numune alınması gerekmektedir. Bu sayede atık sudan doğru bir numune alınır ve analiz için ilk aşama gerçekleştirilir. Atık su numunelerinin, ISO 5667-3 standardı ve/veya analizde uygulanacak ulusal ve uluslararası metotlara göre koruyucu kimyasalların eklenmesi veya soğuk zincir ile laboratuvara ulaştırılması gerekebilir. pH, iletkenlik, çözünmüş oksijen/oksijen doygunluğu, sıcaklık, seki diski gibi yerinde anlık ölçülen parametrelerin kayıtları sahada tutulur ve laboratuvara iletilir.
Laboratuvara ulaşan atık suyun numune kabulü yapılır ve analiz işlemleri için laboratuvar sürecine geçilir. Analiz parametreleri doğrultusunda analize başlama süreleri değişkendir. Mikrobiyolojik parametreler, BOİ, balık biyo deneyi (ZSF), hidrazin gibi bazı analizlere hemen başlamak gerekirken koruması yapılan KOİ, civa, kurşun, çinko, arsenik gibi ağır metal analizleri için uzun başlama süreleri vardır. Ulusal ve uluslararası geçerliği olan analiz metotları ile atık su analizi yapılmaktadır. Bu metotlar analizin nasıl yapılacağını anlatır. Laboratuvarlar bu metotlardan akredite olur ve yetki alır. Laboratuvar yetkisinde olmayan bir parametreyi, yetkisi olan başka bir laboratuvara analizini yaptırmak için gönderebilir.
Atık su analiz çalışmalarında ICP, GC, iyon kromatografisi, spektrofotometre, terazi, etüv, ısıtıcı, inkübatör, distilasyon düzenekleri gibi pek çok laboratuvar cihaz ve ekipmanı kullanılır. Analiz yapma yetkisini alan analistler çalışmaları titizlikle yürütür.
Analiz süreleri değişkenlik gösterir. pH, iletkenlik, çözünmüş oksijen/oksijen doygunluğu, sıcaklık gibi bazı analizler anlık sonuç verirken KOİ, askıda katı madde, toplam çözünmüş madde, klorür, sülfat, florür gibi iyonlar, deterjan, ağır metaller birkaç saat sonunda sonuç verebilir. Bazı analizler için günler gerekebilir. Örneğin BOİ5 analizi için beş günlük inkübasyon süresi, ZSF için 48 saat bekleme süresi vardır.
Mevzuatta Atık Su Analizi
Çevre mevzuatı kapsamındaki yönetmelik ve tebliğler şu şekildedir:
- Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği
- Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği Numune Alma ve Analiz Metodları Tebliği
- Kentsel Atıksu Arıtımı Yönetmeliği
- Kentsel Atıksu Arıtımı Yönetmeliği Hassas ve Az Hassas Su Alanları Tebliği
- Tehlikeli Maddelerin Su ve Çevresinde Neden Olduğu Kirliliğin Kontrolü Yönetmeliği
- Atıksu Arıtma Tesisleri Teknik Usuller Tebliği
Atık su analizi için Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından verilen laboratuvar yetki belgesi ile mevzuat kapsamında atık su analiz raporu çıkarılabilir. Çevre izni, izin/lisans, izleme, SAİS için yapılacak atık su analizi talepleri MELBES’e yapılmalıdır, ÇED kapsamı MELBES’ten muaf tutulur. Denetim numuneleri ise İl Müdürlüğü yetkilileri eşliğinde plansız alındığı için MELBES’e başvuru durumu söz konusu değildir. Ancak tüm bu numunelerin analiz sonuçları MELBES sistemine girilir. Kontrol amaçlı numuneler için herhangi bir şart yoktur.
AEM Laboratuvarı, su kirliliğinin tespit edilmesi, kontrol edilmesi ve izlenmesi maksadıyla kaliteli hizmet anlayışı ve profesyonel ekibi ile resmi ve özel kurumların atık su analizlerini gerçekleştirmektedir. Merkezi Laboratuvar Belirleme Sistemi (MELBES) vasıtasıyla veya direkt başvurular ile hizmet vermeye devam etmektedir.
